Strefa Rodzica

Cechy depresji u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

 

Dzieci w tym wieku raczej nie będą mówiły o swoim obniżonym nastroju czy braku nadziei. O tym, co czują świadczy ich postawa ciała i wyraz twarzy. Często wyrażają skargi dotyczące dolegliwości somatycznych. Niewyrażone przygnębienie może ujawniać się poprzez niewyjaśnione bóle brzucha, bóle głowy, brak łaknienia, czy mimowolne moczenie. Dzieci przejawiają też większą drażliwość, apatię, brak zainteresowania czynnościami,które wcześniej sprawiały im przyjemność, niechętnie współpracują z innymi, tracą zainteresowanie lekcjami,niekiedy mogą przeszkadzać, próbując zwrócić na siebie uwagę. U młodszych dzieci z depresją, częściej niż u młodzieży, współwystępuje lęk separacyjny, natomiast inne zaburzenia lękowe oraz zaburzenia zachowania obserwuje się tak samo często w obu grupach wiekowych.

 

Przyczyny depresji

 

Przyczyną wystąpienia klinicznej depresji nie jest jakiś pojedynczy czynnik biologiczny czy jedno zewnętrzne wydarzenie. Z pewnością należy brać pod uwagę:

- procesy biochemiczne zachodzące w mózgu,

- czynniki genetyczne,

- wpływ środowiska zewnętrznego.

U osób cierpiących z powodu depresji występują zaburzenia równowagi między różnymi substancjami biochemicznymi mózgu. Istotny jest też czynnik genetyczny. Ryzyko wystąpienia depresji u dzieci, których rodzice biologiczni cierpieli z powodu tego zaburzenia, waha się w granicach 15-45%, nawet jeżeli dziecko zostało adoptowane przez rodzinę, w której depresja nie występuje. Jeżeli jedno z bliźniąt monozygotycznych choruje na depresję, ryzyko wystąpienia tego zaburzenia również u drugiego wynosi 70%. Ważną rolę odgrywa również środowisko społeczne i atmosfera rodzinna. Na rozwój depresji u dziecka mogą mieć wpływ takie czynniki, jak:

• nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych przez członków rodziny,
• przemoc w rodzinie,
• przewlekła choroba któregoś z rodziców, innego członka rodziny lub samego dziecka,
• utrata ukochanej bliskiej osoby spowodowana śmiercią lub np. rozwodem rodziców,
• sytuacje psychicznego, fizycznego lub seksualnego wykorzystywania przez opiekunów,
• przewlekły konflikt małżeński rodziców,
• zaniedbanie,
• brak zainteresowania,
• wrogość i emocjonalne odrzucenie,
• nadmierne kontrolowanie przez rodziców,
• obarczanie dziecka zbyt dużą, przerastającą jego możliwości odpowiedzialnością (zamiana ról dziecko-rodzic), trudna sytuacja materialna oraz społeczna izolacja rodziny.

 

 

AUTYZM

 

Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym charakteryzującym się występowaniem nieprawidłowości w zakresie trzech sfer funkcjonowania człowieka: interakcji społecznych, komunikacji oraz zachowania charakteryzującego się sztywnością i powtarzalnością (stereotypią). Jest zaburzeniem trwającym całe życie, ale jego objawy nie są stałe i zmieniają się wraz z rozwojem człowieka. Pierwsze objawy pojawiają się u dzieci do trzeciego roku życia, ale mogą wystąpić praktycznie już po urodzeniu. Zaburzenia te charakteryzują się brakiem odpowiednich dla wieku umiejętności uwarunkowanych dojrzewaniem mózgu. Autyzm dziecięcy może przybierać różne formy, od łagodniejszych, zbliżonych obrazem klinicznym do zespołu Aspergera, po głębokie, gdy dziecko niemal nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem i wymaga stałej opieki. Przyczyny problemów w interakcjach społecznych dzieci z zaburzeniami rozwoju upatruje się w braku zdolności do automatycznego rozpoznawania stanów umysłu innych ludzi (co wiedzą, co czują, czego chcą). Dzięki tej umiejętności osoby zdrowe potrafią współdziałać z innymi, dostosowywać się do różnych sytuacji, zachowywać się empatycznie. Upośledzenie tych umiejętności w zaburzeniach autystycznych powoduje, że osoby dotknięte tą chorobą cechuje dezorientacja w sytuacjach społecznych, brak dostrzegania związków przyczynowo- skutkowych pomiędzy sytuacjami a zachowaniem innych ludzi. Problemem w funkcjonowaniu umysłu tych dzieci jest również skupienie na szczegółach, a nie na całości, trudność w dokonywaniu uogólnień przy uwzględnieniu kontekstu. Trudności sprawia również inicjowanie i podtrzymanie działań, utrzymanie koncentracji na zadaniu i pobudzenia poznawczego niezbędnego do jego wykonania, czy też zdolność do zmiany kierunku uwagi. Skutkiem zaburzeń tych funkcji jest impulsywność, brak hamowania reakcji, niezdolność do wykonania złożonych zadań bez podpowiedzi, skłonność do powtarzania tych samych działań, stereotypowe, sztywne wzorce zachowań. Dodatkowo, problemem są zaburzenia dotyczące odbioru bodźców objawiające się nadwrażliwością lub zmniejszoną wrażliwością na docierające do dziecka bodźce wzrokowe, słuchowe, zapachowe, czy dotykowe. Może to powodować takie zachowania, jak: ruchy stereotypowe, hałasowanie. W przypadku autyzmu dziecięcego bardzo ważne jest postawienie diagnozy w jak najwcześniejszym okresie rozwoju. Wcześnie rozpoczęta intensywna, wielokierunkowa terapia, dzięki tzw. plastyczności mózgu, stwarza warunki do znacznej poprawy funkcjonowania dziecka. Przyjmuje się, że wcześnie podjęta interwencja terapeutyczna powinna być podjęta przed ukończeniem przez dziecko 3 roku życia. W typowym autyzmie niepokojące symptomy pojawiają się właśnie do 36 miesiąca życia. Czasami zdarza się, że rodzice, zaniepokojeni rozwojem dziecka wcześniej, obserwują np.:

• brak rozwoju mowy,

• stereotypowe zabawy,

• stereotypie ruchowe, czyli samoczynnie powtarzające się, bezużyteczne i często rytmiczne ruchy takie, jak kołysanie całego ciała, kręcenie i kiwanie głową, zwijanie włosów, uderzanie w dłonie,

• brak reakcji na swoje imię.

Bywa wówczas, że są niesłusznie uspokajani przez otoczenie; zdarza się też, że to sami rodzice uruchamiają mechanizm zaprzeczania i „nie zauważają” nieprawidłowości w rozwoju dziecka, dostosowując się do jego rytuałów lub potrzeby zachowania rutyny. Niekiedy czujność rodziców pozostaje uśpiona, zwłaszcza jeżeli dziecko jest jedynakiem albo urodziło się jako pierwsze i rodzice nie mogą porównać jego funkcjonowania z funkcjonowaniem rówieśników. W związku z tym, dość często pierwszymi osobami, które zauważają nieprawidłowości w rozwoju dziecka mogą być wychowawcy przedszkolni.

 

W późniejszych okresach rozwoju, gdy dziecku stawiane są coraz większe wymagania, objawy stają się wyraźniejsze. W okresie przedszkolnym dziecko z autyzmem:

• może nie być zainteresowane innymi dziećmi oraz nawiązywaniem z nimi kontaktów, izoluje się;

• może nawiązać kontakt, ale czynić to w sposób nieadekwatny, nie okazując zrozumienia dla potrzeb i uczuć innych osób; domaga się, aby odpowiadać rutynowo na jego stereotypowe pytania, nie zachowuje właściwego dystansu do innych, może nawiązywać kontakt w natrętny

sposób nawet z zupełnie obcymi osobami;

• występują u niego stereotypie ruchowe, sztywne wzorce zachowań i stereotypowe zainteresowania;

• postępuje zgodnie z własnymi potrzebami, nie uwzględniając norm i zasad współżycia;

• domaga się zachowania schematu dnia, źle reaguje na zmiany w otoczeniu lub w działaniach rutynowych, reaguje oporem przed podejmowaniem nowych aktywności;

• często prowadzi monologi i zanudza innych swoimi wycinkowymi zainteresowaniami;

• przejawia trudności dotyczące wzajemności w komunikacji, nie daje innym możliwości wypowiedzenia się (mówi do kogoś, a nie rozmawia z kimś), nie potrafi podtrzymać rozmowy i kontaktów społecznych;

• może nie być zainteresowane zabawami innych dzieci, a jego mało kreatywne, stereotypowe zabawy nie są z kolei atrakcyjne dla innych dzieci;

• przejawia brak tzw. zabawy funkcjonalnej — opartej na wyobraźni, naśladowaniu, pozorowaniu — wiążącej się z używaniem przedmiotów w celu, dla którego zostały stworzone (na przykład chwytanie i toczenie piłki, budowanie wież i mostów) oraz brak współdziałania w zabawie.

 

Niepokój w tym okresie może wzbudzać nadmierna aktywność ruchowa, zaburzenia koncentracji uwagi lub niska aktywność ruchowa oraz napady złości, agresji i autoagresji. Występuje nadmierna koncentracja na szczegółach, co pozbawia dziecko możliwości całościowego poznawania świata. Zwykle dopiero około 6 roku życia dzieci autystyczne zaczynają mówić o sobie „ja”.

 

Zwykle dzieci autystyczne cechuje dobra, lub ponadprzeciętna pamięć mechaniczna oraz uzdolnienia do zadań wymagających umiejętności wzrokowo-przestrzennych. Niektóre z nich mogą przejawiać wybiórcze talenty muzyczne i plastyczne, potrafią wykonywać skomplikowane obliczenia matematyczne, bardzo szybko uczą się czytać. U dzieci o ilorazie inteligencji w normie zaburzona jest jednak zdolność myślenia abstrakcyjnego oraz rozumienia słów i wypowiedzi w zależności od kontekstu lub intonacji.

 

Nie istnieje lekarstwo na autyzm. Jak na razie jedyną formą pomocy dziecku jest indywidualizowana, dostosowana do każdego dziecka i prowadzona z udziałem rodziców terapia. Wymaga ona ciągłego kontaktu z wyspecjalizowanymi ośrodkami i przeszkoloną kadrą, ponieważ nie ma jednej metody pomagającej wszystkim dzieciom autystycznym.

 

Biorąc pod uwagę dobro dziecka i jego wszechstronny rozwój, w naszym przedszkolu współpracujemy ze specjalistami (rehabilitant, logopeda, psycholog). Nasza kadra dostosowuje pracę w grupie również do specjalnych potrzeb dziecka. Przedszkole mając na uwadze indywidualny rozwój dziecka oraz pomoc rodzicom w jego wychowaniu i rozwiązywaniu problemów współpracuje z poradnią psychologiczną…

 

 

ADHD

 

ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) – jest to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (zaburzenia hiperkinetyczne). Jest to choroba przejawiająca problemy związane z brakiem koncentracji, impulsywnością i nadaktywnością. ADHD występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt. U chłopców częściej przejawia się nadaktywnością psychoruchową, u dziewcząt natomiast występują częściej zaburzenia uwagi.

 

Jest to choroba zawiązana z zaburzeniami pracy mózgu.

Istnieją 3 podtypy ADHD:

• ADHD- podtyp mieszany (występuje brak koncentracji uwagi i nadpobudliwość psychoruchowa)

• ADHD- podtyp z dominującym brakiem koncentracji uwagi

• ADHD- podtyp z dominującą nadpobudliwością psychoruchową.

Najczęstsze problemy dziecka w szkole z ADHD (podtypem mieszanym):

• nie potrafi zachować ciszy - stosowanie siły fizycznej
• gadatliwość wobec rówieśników
• nie może rozpocząć pracy - skłonność do dotykania
• nie przestrzega reguł - skłonność do rozkazywania i kierowania
• łatwo się zniechęca - brak empatii
• przeszkadza - odrzucany przez rówieśników
• nadmierna aktywność

Najczęstsze problemy w domu:

• nie słucha
• zadania domowe wykonuje pośpiesznie
• wtrąca się do rozmów
• jest lekkomyślny
• nie odkłada przedmiotów na miejsce

Najczęstsze problemy dziecka w szkole z ADHD (podtyp z dominującym brakiem koncentracji uwagi (ADD):

• marzyciel – „głowa w chmurach”
• robi wrażenie zmęczonego
• zagubienie
• nie zwraca uwagi na szczegóły
• łatwo się rozprasza, niezorganizowane
• ciche, ignorowane prze rówieśników

Najczęstsze problemy w domu:

• bałaganiarz
• wciąż coś gubi
• roztrzepanie
• robi wrażenie nieobecnego
• niedokończenie zadań

 

Najczęstsze problemy dziecka w szkole z ADHD (podtyp z dominującą nadpobudliwością psychoruchową):

• nowy typ podtyp ADHD, mało poznany
• dzieci są nadmiernie aktywne i impulsywne
• około połowa dzieci z tym podtypem jest w wieku przedszkolnym lub w pierwszej klasie
• podtyp ten w miarę dorastania może zmienić się w podtyp mieszany

 

Należy jednak rozróżnić dzieci z zespołem ADHD od dzieci trudnych wychowawczo. Nie każde dziecko z ponadprzeciętną aktywnością psychoruchową jest dzieckiem nadpobudliwym. Aby móc dokładnie postawić diagnozę, konieczne jest zaznajomienie się z objawami oraz dokładna obserwacja dziecka.
Dzieci z zespołem nadpobudliwości ruchowej zdradzają różne objawy choroby, które z odmiennym nasileniem pojawiają się różnych okresach życia.

Nadpobudliwość (ADHD) ujawnia się wcześnie, między trzecim a piątym rokiem życia dziecka, ale pierwsze objawy zaburzenia mogą dać o sobie znać w różnym wieku: zdarza się, że stają się widoczne dopiero w późnym dzieciństwie lub wręcz w okresie dorastania. Dla nadpobudliwości charakterystyczne są trzy grupy objawów: niemożność skoncentrowania uwagi, nadmierna impulsywność i nadmierna ruchliwość.

Bardzo ważne w procesie wychowawczym takiego dziecka są czynniki społeczno - wychowawcze, które powinny być ujednolicone. Wychowanie powinno być procesem kształtującym osobowość dziecka, nie zaś przekazywaniem norm społecznych w formie nakazów i zakazów. Podstawą pracy z takim dzieckiem jest wiedza na ten temat oraz cierpliwa, pełna zrozumienia i życzliwości postawa rodziców. Dzieci nadpobudliwe są bardziej aktywni niż jego rówieśnicy i nie potrafią tej aktywności kontrolować w sposób oczekiwany przez otoczenie. Rodzice mogą ukierunkować aktywność wychowanka, oraz stymulować jego rozwój poprzez:

• Unikanie sytuacji powodujących dodatkowe napięcie u dziecka. Dziecko bardzo przeżywa takie sytuacje, gdyż ich poziom odporności na stres jest niższy niż u rówieśników.
• Przestrzegać regularnego trybu życia od najwcześniejszych lat: stałe godziny posiłków, odrabiania lekcji, snu i zabawy.
• Wprowadzenie konsekwentnych i jednolitych dla obojga rodziców form postępowania z dzieckiem, co wolno, a co nie.
• Niewskazane jest zwracanie uwagi na dziecko jedynie wtedy, gdy zachowuje się ono niepoprawnie, gdyż odnosi to skutek przeciwny od oczekiwanego, powoduje wzmacnianie negatywnych zachowań.
• Wydawanie poleceń w krótkiej formie (bez zbędnych "kazań"). Instrukcje powinny być zwięzłe i dokładne. Stąd też:
• najpierw trzeba sprawdzić czy dziecko nas słucha (zatrzymać w biegu, spojrzeć w oczy,),
• wyznaczyć najwyżej trzy czynności do wykonania (dziecko może zapomnieć, pomylić kolejność),
• jeżeli zależy nam na dokładności wykonania poleceń, należy wydawać je pojedynczo, a po ich zrealizowaniu- pochwalić.

Organizowanie zabaw i czasu wolnego wedle ściśle ustalonych reguł:

• umożliwiać z jednej strony zaspokojenie potrzeb ruchu, a z drugiej wdrażać do zajęć wymagających spokoju i skupienia,
• przeplatać zajęcia ruchowe zabawami cichymi (lepienie z plasteliny, rysowanie , wydzieranie z papieru),
• ograniczać zabawy czasem i regułami gry: bawiąc się z dzieckiem, dając mu czasem wygrać, pokazać jak prawidłowo reagować na przegraną,
• kontrolować zabawy na podwórku, gdyż dzieci nadpobudliwe łatwo dają się sprowokować i popadają w konflikty z rówieśnikami, należy skłaniać dziecko do ustępstw i doprowadzać do zgody,
• dziecko powinno samo ponosić konsekwencję swoich zachowań czyli przeprosić pokrzywdzonego, posprzątać pokój, jeżeli zrobiło bałagan,
• ograniczyć liczbę bodźców,
• dziecko powinno bawić się i pracować w małych grupach, zbyt długie zabawy męczą go,
• zbyt częste oglądanie telewizji i długie zabawy przy komputerze powodują nadmierne obciążenie i wyczerpanie układu nerwowego,
• w porze wieczornej należy proponować zajęcia relaksacyjne i wyciszające,
• skłaniać do sprzątania swojego pokoju przy pomocy dorosłych, dokładnie wyjaśnić dziecku jak ma to robić,

Organizowanie pracy i nauki według następujących reguł:

Zadania dziecka powinny być nastawione na cel, tzn.:

• nie hamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz stałe, dyskretne ukierunkowywanie jego działań,
• czuwanie nad stawianiem celów na miarę możliwości dziecka (dzielenie materiału do uczenia się na części, sprawdzanie, chwalenie po wykonaniu poszczególnych części a nie po ich ogólnym zakończeniu),
• dyskretna pomoc w organizowaniu działania dziecka, tak aby zawsze osiągnęło zamierzony cel,
• zakres obowiązków i system kontroli rodziców musi być dostosowany do wieku dziecka,

Każde zadanie, czynność domowa, powinny być dokończone, sprawdzone- uczy to samokontroli,

Kontrola nad dzieckiem nie powinna polegać na krytykowaniu, ale na zachęcaniu czy pomocy w rozwiązywaniu zadania,

Ze względu na problemy z koncentracją uwagi dziecko powinno uczyć się w krótkich odcinkach czasu (15-30 min.), zaś przerwy przeznaczać na relaks,

Lekcje powinny odrabiać, kiedy w domu jest najmniejszy ruch, na stole leży tylko to, co służy do pracy, radio czy magnetofon powinny być wyłączone, a drzwi do pokoju dziecka powinny być zamknięte,

Sprawdzać pracę domową w obecności dziecka,

Czynność, którą dziecko ma wykonać lub którą musi przyswoić należy powtarzać wielokrotnie, warunkiem uczenia się jest powtarzanie,

Podkreślanie u dziecka jego dobrych stron tzw. pozytywne a nie agresywne wzmacnianie. Agresja budzi agresję.

JAK WSPIERAĆ DZIECKO W KŁOPOTACH:

• Nie mówić dziecku tego, czego sami nie znosimy.
• Wspierać mimo niepowodzeń.
• Dostrzegać sukcesy, a nie porażki.

 

JAK ŻYĆ Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM?

• Nie porównywać z rodzeństwem lub kolegami.
• Zapewnić poczucie akceptacji i zrozumienia.
• Często chwalić.
• Ustalić porządek dnia.
• Wyznaczyć dziecku stałą przestrzeganą godzinę snu.

 

PRACA Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM:

 

• zajęcia sportowe, ruch na świeżym powietrzu
• techniki relaksacyjne według Jakobsona i wg Schultza
• metoda symboli dźwiękowych
• techniki parateatralne
• malowanie dziesięcioma palcami
• metoda ruchu Rozwijającego W. Sherborne

Dzieci z ADHD są często agresywne. Główną przyczyną agresywnych zachowań jest potrzeba bycia wartościowym człowiekiem, akceptowanym społecznie, przynależnym do grupy, chęć osiągnięcia przewagi nad innymi, przynajmniej raz w życiu bycia lepszym, ładniejszym, szybszym. Należy uświadomić dzieciom, że zachowując się agresywnie ryzykują tym iż:

• popadną w konflikty,
• stracą szacunek dla siebie lub innych,
• będą nie lubiani,
• dojdzie do przemocy.

My- dorośli, jesteśmy ich najlepszymi i najbardziej godnymi zaufania przyjaciółmi. Pomóżmy im dojść do celu.
 

Bliższe spojrzenie na codzienne zachowanie dziecka może początkowo pokazać nam- dorosłym co możemy zrobić oraz jak pomóc.

Krótki test pozwoli na zastanowienie się nad tym, czy w Twojej rodzinie takowe zachowania mają miejsce i czy w sposób specjalistyczny mamy się do nich zabierać:
Dziecko:

• stale wierci się na krześle, macha rękami i nogami,
• raczej biega niż chodzi,
• nie chce kłaść się spać,
• łatwo i często się denerwuje, bywa agresywne,
• bezmyślnie zachowuje się, psoci w szkole lub w domu,
• jest bardzo gadatliwe,
• dokucza i zaczepia innych kolegów,
• często przerywa lub przeszkadza innym,
• nieumyślnie psuje różne rzecz(zabawki, przybory),
• ulega częstym wypadkom i urazom,
• nie umie się skoncentrować na jednej czynności często przerzuca się z jednej niezakończonej aktywności do drugiej,
• źle zapamiętuje szczegóły,
• często gubi lub zapomina rzeczy,
• nie znosi zmian,
• nie czeka na swoją kolej w grach lub innych sytuacjach w grupie,
• wszystko je rozprasza,
• ma kłopoty z planowaniem,
• często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane,

Jeśli wyszczególnisz co najmniej dwie trzecie punktów, możesz podejrzewać, że Twoje dziecko cierpi na ADHD.

 

PAMIĘTAJMY, ŚWIAT DLA DZIECKA JEST WCIĄŻ ZA MAŁY!

Zachęcamy wszystkich rodziców do indywidualnych spotkań z nauczycielami.

 

24 grudnia - Wigilia Narodzenia Panskiego 

Wieczór wigilijny w tradycji polskiej jest najbardziej uroczystym i najbardziej wzruszajacym wieczorem roku. Punktem kulminacyjnym przezyc adwentowych w rodzinach chrzescijanskich jest wigilia Bozego Narodzenia. Posiada ona bardzo bogata liturgie domowa. Geneza tej liturgii siega pierwszych wiekow chrzescijanstwa. Obrzedy te i zwyczaje maja wiec stara tradycje. Wigilie w ogole znane byly juz w Starym Testamencie. Obchodzono je przed kazda uroczystoscia, a nawet przed kazdym szabatem. Bylo to przygotowanie do odpoczynku swiatecznego. Izraelici zwali je "wieczorem".

Slowo "wigilia" pochodzi z jezyka lacinskiego i oznacza czuwanie. Taki byl dawniej zwyczaj w Kosciele, ze poprzedniego dnia przed wiekszymi uroczystosciami obowiazywal post i wierni przez cala noc oczekiwali na te uroczystosc, modlac sie wspolnie.

W Polsce wigilia weszla na stale do tradycji dopiero w XVIII wieku, Glówna jej czescia jest uroczysta wieczerza, zlozona z postnych potraw. Wieczerza ta ma charakter scisle rodzinny. Zaprasza sie czasami na nia, oprócz krewnych, osoby mieszkajace samotnie.

Wolne miejsce przy stole

Znany i powszechny jest obecnie w Polsce zwyczaj pozostawiania wolnego miejsca przy stole wigilijnym. Trudno dokladnie ustalic jego geneze. Zapewne jest to zwyczaj pózniejszy, gdyz nie wspomina o nim zaden z historyków obyczajów polskich. Miejsce to przeznaczone bywa przede wszystkim dla przygodnego goscia. Zbigniew Kossak pisze, ze "ktokolwiek zajdzie w dom polski w swiety wieczór wigilijny, zajmie to miejsce i bedzie przyjety jak brat".
Pozostawiajac wolne miejsce przy stole wyrazamy równiez pamiec o naszych bliskich, którzy nie moga swiat spedzic z nami. Miejsce to moze równiez przywodzic nam na pamiec zmarlego czlonka rodziny.

Pierwsza Gwiazda

W Polsce wieczerze wigilijna rozpoczynalo sie, gdy na niebie ukazala sie pierwsza gwiazda. Czyniono tak zapewne na pamiatke gwiazdy betlejemskiej, która wedlug Ewangelisty, sw. Mateusza, ujrzeli Medrcy, zwani tez Trzema Królami. Zwyczaj ten byl i nadal jest gleboko zakorzeniony w polskiej kulturze. Wspomina o nim m.in. Wladyslaw S.Reymont w "Chlopach" oraz Maria Dabrowska w "Usmiechu dziecinstwa". Oskar Kolberg stwierdza, ze jest to bardzo stary zwyczaj przestrzegany w rodzinach katolickich.

Wieczerza Wigilijna

Przyjela sie w Polsce w wieku XVIII, stala sie powszechna tradycja w wieku XX. Nabrala cech czegos swietego, sakralnego, czego sie nigdzie nie spotyka. Oto najpierw gospodynie urzadzaja generalne sprzatanie, mycie, czyszczenie. Po czterech rogach glownej sali umieszczalo sie na wsi i po dworach cztery snopy zboz: snop pszenicy, zyta, jeczmienia i owsa, aby Boze Dziecie w Nowym Roku nie skapilo koniecznego pokarmu dla czlowieka i bydla. Stól byl przykryty bialym obrusem, przypominajacym oltarz i pieluszki Pana, a pod nim dawalo sie siano dla przypomnienia sianka, na ktorym spoczywalo Boze Dziecie. Zwyczajem bylo rowniez, ze caly dzien obowiazywal post scisly. Takze w czasie wigilii dawano tylko potrawy postne, w liczbie nieparzystnej, ale tak roznorodne, by byly wszystkie potrawy, jakie sie zwyklo dawac w ciagu roku.

Lamanie sie oplatkiem

Najwazniejszym i kulminacyjnym momentem wieczerzy wigilijnej w Polsce jest zwyczaj lamania sie oplatkiem. Czynnosc ta nastepuje po przeczytaniu Ewangelii o Narodzeniu Panskim i zlozeniu zyczen. Tradycja ta pochodzi od prastarego zwyczaju tzw. eulogiów, jaki zachowal sie z pierwszych wieków chrzescijanstwa. Wieczerza wigilijna nawiazuje do uczt pierwszych chrzescijan, organizowanych na pamiatke Ostatniej Wieczerzy. Zwyczaj ten oznacza równiez wzajemne poswiecenie sie jednych dla drugich i uczy, ze nalezy podzielic sie nawet ostatnim kawalkiem chleba. Skladamy sobie zyczenia pomyslnosci i wybaczamy urazy.

Parzysta ilosc osób

Do tradycji wigilijnej nalezy, aby do stolu zasiadala parzysta liczba osób. Nieparzysta zas ilosc uczestników miala wrózyc dla jednego z nich nieszczescie. Najbardziej unikano liczby 13. Feralna 13 bierze swój poczatek od Ostatniej Wieczerzy, kiedy to jako 13 biesiadnik przybyl Judasz Iskariota. Jezeli ilosc biesiadników byla nieparzysta, wówczas w bogatszych lub szlacheckich domach zapraszano do stolu kogos ze sluzby, w biedniejszych domach jakiegos zebraka.
Do stolu zasiadano wedlug wieku lub hierarchii. Wedlug wieku dlatego, aby "w takiej kolejnosci schodzic z tego swiata", a wedlug hierarchii dlatego, gdyz osoba o najwyzszej pozycji, najczesciej byl to gospodarz, rozpoczynala wieczerze.

Ilosc potraw

Wedlug tradycji, ilosc potraw wigilijnych powina byc nieparzysta. Aleksander Bruckner w slowniku etymologicznym jezyka polskiego podaje, ze wieczerza chlopska skladala sie z pieciu lub siedmiu potraw, szlachecka z dziewieciu, a u arystokracji z jedenastu. Wyjasnienia tego wymogu byly rózne: 7 - jako siedem dni tygodnia, 9 - na czesc dziewieciu chórów anielskich itp. Dopuszczalna byla ilosc 12 potraw - na czesc dwunastu apostolów.
Nieparzysta ilosc potraw miala zapewnic urodzaj lub dobra prace w przyszlym roku. Potrawy powinny zawierac wszystkie plody rolne, aby obrodzily w nastepnym roku. Wskazane tez bylo skosztowac wszystkich potraw, zeby nie zabraklo którejs podczas nastepnej wieczerzy wigilijnej.

Wieczerza wigilijna jest posilkiem postnym, ale nasi przodkowie potrafili uczynic z tego ograniczenia prawdziwa uczte dla podniebienia, tak, ze polski post slynal szeroko na calym swiecie. W zamoznych domach szlacheckich i mieszczanskich Wigilia skladala sie sie z dwunastu dan - tylu ilu bylo apostolow. Dominowaly dania rybne przyrzadzane na rozne sposoby, a zwlaszcza nie moglo zabraknac slynnego karpia lub szczupaka w szarym sosie. Niekiedy dan rybnych bylo tyle, ze tradycyjna liczba dwunastu potraw okazywala sie niewystarczajaca. Ale i na to byla rada - wszystkie potrawy z ryb uwazano za jedno danie!  Wigilie otwierala jedna z tradycyjnych zup wigilijnych - najczesciej barszcz czerwony z uszkami, zupa grzybowa lub rzadziej - migdalowa. Oprocz dan rybnych podawano staropolski groch z kapusta, potrawy z grzybow suszonych, kompoty z suszonych owocow a takze lamance z makiem lub pochodzaca ze wschodnich rejonow Polski slynna kutie oraz ciasta a zwlaszcza swiateczny makowiec.

Po Wieczerzy

Dawniej po Wieczerzy, oprócz spiewania koled, w wielu czesciach Polski praktykowano rózne zwyczaje. I tak, na Warmii i Mazurach, kiedy jeszcze biesiadnicy siedzieli przy stole, spod obrusa ciagnieto slomki. Jesli wyciagnieto slomke prosta, to osobe, która ja wyciagnela, czekalo zycie proste, bez niebezpieczenstw. Jesli slomka byla pokrzywiona, to dana osobe czekalo w przyszlym roku zycie krete.
Na Mazowszu, resztki jedzenia dawano zwierzetom. Wierzono bowiem, ze o pólnocy, przynajmniej niektóre z nich, przemówia ludzkim glosem. Dotyczylo to zwlaszcza bydla, bo ono bylo obecne przy narodzinach Dzieciatka i w nagrode otrzymalo dar mówienia ludzkim glosem w noc wigilijna.
Na Podlasiu resztki wieczerzy ustawiano kolo pieca, a przed nim lawe posypana piaskiem lub popiolem. Pokarmy te byly przeznaczone dla zmarlych przodków. Rano, po sladach na piasku, odgadywano kto przyszedl w nocy i czy w ogóle przyszedl.
W wielu rejonach Polski w ten wieczór wyruszali kolednicy. Obowiazkowo musialy byc minimum trzy postacie: bocian, koza i niedzwiedz. Bocian symbolizowal nowy rok i nowe zycie, koza - plodnosc, a niedzwiedz - wrogie sily przyrody, które nalezalo oblaskawic.